Το άζωτο αποτελεί σπουδαίο χημικό στοιχείο για την ζωή, καθώς λειτουργεί ως δομικός λίθος για τη δημιουργία πρωτεϊνών και νουκλεϊκών οξέων (DNA, RNA). Εντοπίζεται με διάφορες μορφές γύρω μας, οι οποίες μετατρέπονται η μία στην άλλη μέσω ενός κύκλου αντιδράσεων που ονομάζεται κύκλος του αζώτου.
Οι δύο χημικές μορφές που συναντάται το άζωτο είναι η οργανική και η ανόργανη. Η ανόργανη μορφή διαιρείται επιπλέον σε τρεις μορφές, τα νιτρικά ιόντα, τα νιτρώδη και τα ιόντα αμμωνίου. Το οργανικό άζωτο, το οποίο εμφανίζεται στο έδαφος μέσω των υπολειμμάτων φυτών και φύλλων, οργανικών αποβλήτων και νεκρής οργανικής ύλης, αποτελεί συστατικό των αμινοξέων, των νουκλεϊκών οξέων και των αμινοσακχάρων. Το ανόργανο άζωτο εμφανίζεται στο έδαφος ως παραπροϊόν της βιοαποικοδόμησης αλλά και ως προϊόν του κύκλου του αζώτου.
Οι οργανικές μορφές του μετατρέπονται σε αμμωνιακό και νιτρικό άζωτο. Στη μετατροπή του οργανικού σε νιτρικό άζωτο συμβάλλουν και τα νιτροποιητικά βακτήρια. Η παρουσία του οργανικού αζώτου και του αμμωνίου στο έδαφος είναι μείζονος σημασίας καθώς βοηθάει στην επιτυχή αντιμετώπιση δύο βασικών προβλημάτων που τείνουν να προκύπτουν στις καλλιέργειες.
Καταρχάς, επειδή το νιτρικό άζωτο, που αποτελεί την κύρια θρεπτική ουσία των φυτών, είναι αρκετά διαλυτό στο νερό με αποτέλεσμα την εύκολη έκπλυσή του από το έδαφος, το οργανικό και το αμμώνιο δρουν ως αποθήκες συνεχούς διάθεσης νιτρικών ιόντων. Επιπλέον τα ιόντα ασβεστίου, καλίου, νατρίου και μαγνησίου που περιέχονται στο έδαφος και αποτελούν και αυτά κύρια ιχνοστοιχεία για την θρέψη των φυτών, βρίσκονται συμπλοκοποιημένα με αποτέλεσμα να μην είναι άμεσα διαθέσιμα για κατανάλωση. Το αμμώνιο λοιπόν, τα αντικαθιστά με αποτέλεσμα να συμπλοκοποιείται το ίδιο και να ελευθερώνονται τα θρεπτικά αυτά ιόντα. Επομένως μία συνεχής πηγή οργανικού αζώτου και αμμωνίου είναι απαραίτητη στην καλλιέργεια.
Στο αντίποδα αξίζει να σημειωθεί πως η εντατική χρήση αζωτούχων λιπασμάτων συμβάλλει στην νιτρορύπανση. Οι αζωτούχες ενώσεις όπως τα νιτρικά και τα νιτρώδη ιόντα αποτελούν κίνδυνο για την υγεία των οργανισμών. Η παρουσία υψηλών ποσοστών αυτών των ενώσεων σημειώνεται σε λίμνες και ποτάμια στα οποία καταλήγουν τα νερά άρδευσης των καλλιεργειών. Η υψηλή παρουσία αυτών των θρεπτικών αλάτων συμβάλλει στο ρυπαντικό φαινόμενο του ευτροφισμού που απειλεί τους υδροβιότοπους.
Οι χημικές αναλύσεις για τον προσδιορισμό των μορφών του αζώτου είναι πολύ σημαντικές για την εκτίμηση της ποιότητας του εδάφους καθώς και την επιλογή της λίπανσης για την καλλιέργεια. Μία ορθή χημική ανάλυση των επιπέδων του αζώτου στο έδαφος παρέχει χρήσιμες πληροφορίες για την βελτιστοποίηση της παραγωγής της καλλιέργειας, παρουσιάζει οικονομικά οφέλη εξαιτίας της ορθολογικής χρήσης λιπασμάτων καθώς επίσης συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος από την υπέρμετρη χρήση τους.